Na pod­sta­wie obra­zów radio­lo­gicz­nych i towa­rzy­szą­cych im obja­wów kli­nicz­nych wyod­ręb­nio­no tzw. zespół nad­mier­ne­go bocz­ne­go przy­par­cia rzep­ki (ELPS-Exces­si­ve late­ral pres­su­re syn­dro­me). Zespół ten wystę­pu­je w wyni­ku wzmo­żo­ne­go naci­sku bocz­nej powierzch­ni sta­wo­wej rzep­ki do kłyk­cia bocz­ne­go kości udo­wej, zaś pod­czas ruchów kola­na docho­dzi do nad­mier­ne­go prze­su­nię­cia rzep­ki w stro­nę boczną.Teraz nale­ży zadać pyta­nie-Cze­mu docho­dzi do powsta­wa­nia tego typu patologii?

Ten­den­cja do prze­miesz­cza­nia się rzep­ki do boku jest natu­ral­na i wyni­ka z ana­to­mii i bio­me­cha­ni­ki. Jed­nak nad­mier­ne zwięk­sze­nie kom­pre­sji rzep­ki przez ota­cza­ją­ce tkan­ki mięk­kie ogra­ni­cza jej rucho­mość i ma szko­dli­wy wpływ na chrząst­kę sta­wo­wą, któ­ra po pew­nym cza­sie zaczy­na cho­ro­wać. Naj­częst­szą przy­czy­ną tego zespo­łu jest zwłók­nie­nie trocz­ka bocz­ne­go rzep­ki w kola­nach kośla­wych idio­pa­tycz­nych u osób dora­sta­ją­cych. Bli­zny bocz­nej stro­ny sta­wu rzep­ko­wo-udo­we­go czy odczy­ny poura­zo­we tej oko­li­cy mogą dopro­wa­dzić do jego powsta­nia. Dużo rza­dziej zwięk­szo­ne bocz­ne przy­par­cie rzep­ki powsta­je w wyni­ku osła­bie­nia sta­bi­li­za­to­rów przy­środ­ko­wych rzep­ki. Może mieć to miej­sce po zabie­gach chi­rur­gicz­nych w tej oko­li­cy lub w wyni­ku prze­cią­żeń sta­wu rzep­ko­wo-udo­we­go, któ­re dopro­wa­dza­ją do dys­ba­lan­su mię­śnio­we­go. Szcze­gól­ną uwa­gę zwra­ca­my tu na osła­bio­ną gło­wę przy­środ­ko­wą mię­śnia czwo­ro­gło­we­go uda oraz napię­te struk­tu­ry poło­żo­ne po bocz­nej stro­nie uda np. pasmo biodrowo-piszczelowe.Zatem duże zna­cze­nie ma tu stan gib­ko­ści i roz­cią­gnię­cia mię­sni. I tak:

• Przy­kur­czo­ny mię­sień bio­dro­wo-lędź­wio­wy wyzwa­la zgię­cio­we usta­wie­nie w sta­wach bio­dro­wych, co kom­pen­su­ją kola­na tak­że usta­wie­niem w zgię­ciu. Dodat­ko­wo rotu­je udo na, zewnątrz, co rów­nież utrud­nia pra­wi­dło­wy ste­reo­typ chodu.
• Gru­pa kul­szo­wo-gole­nio­wa, gdy jest moc­no przy­kur­czo­na zwięk­sza rota­cję pod­udzia na zewnątrz i pro­na­cję sto­py. Pod­wyż­szo­ne napię­cie tej gru­py mię­śni zwięk­sza tak­że kokon­trak­cję mię­śnia czwo­ro­gło­we­go w efek­cie, cze­go zwięk­sza­ją się rów­nież obcią­że­nia w sta­wie kola­no­wym, a szcze­gól­nie w sta­wie rzepkowo-udowym.
• Wzrost napię­cia mię­snie dwu­gło­we­go uda powo­du­je chód z ten­den­cją do nad­mier­nej zewnętrz­nej rota­cji pod­udzia i pro­na­cji sto­py, co zwięk­sza siłę late­ra­li­zu­ja­cą rzepkę.
• Mię­śnie łyd­ki, gdy są nad­mier­nie napię­te ogra­ni­cza­ją pro­sto­wa­nie sto­py oraz zwięk­sza­ją pro­na­cję sto­py pod­czas cho­du powo­du­jąc kośla­wie­ni kolana.
• Mie­sień pro­sty uda, gdy jest przy­kur­czo­ny daje więk­sze przy­par­cie na rzep­kę wraz ze wzro­stem zgię­cia kola­na. Dodat­ko­wo przy­czep gór­ny może pocią­gać mied­ni­cę ku przodowi.
• Mię­sień przy­wo­dzi­ciel wiel­ki jest rota­to­rem wewnętrz­nym tak, więc jego przy­kurcz usta­wia udo w rota­cji wewnętrz­nej, co wymu­sza rota­cję zewnętrz­ną gole­ni i zabu­rza kąt Q.
•  Pasmo bio­dro­wo pisz­cze­lo­we oraz mie­sień napi­nacz powię­zi sze­ro­kiej może powo­do­wać nad­mier­ne przy­par­cie i lak­sa­cję rzepki.Mięsień napi­nacz powię­zi sze­ro­kiej ma przy­czep począt­ko­wy na kol­cu bio­dro­wym przed­nim gór­nym i powię­zi pośladkowej.Poprzez pasmo bio­dro­wo-pisz­cze­lo­we przy­cze­pia się obwo­do­wo do kłyk­cia bocz­ne­go kości pisz­cze­lo­wej .Odda­je tak­że pęcz­ki włó­kien do trocz­ka bocz­ne­go , wpły­wa­jąc na mecha­ni­kę rzepki.

Kolej­na istot­na rzecz to tzw.“timing” mię­śnia czwo­ro­gło­we­go uda czy­li zrow­no­wa­żo­ny bilans pra­cy wszyst­kich jego głów.

Ist­nie­ją tak­że uwa­run­ko­wa­nia ana­to­micz­ne zwią­za­ne z budo­wą rzep­ki lub kłyk­ci kości udo­wej, któ­re mogą wpły­wać na powsta­nie ELPS. Jed­nym z nich jest tzw. patel­la alta — wro­dzo­ne wyso­kie usta­wie­nie rzepki.Najczęściej jed­nak przy­czy­ny bocz­ne­go przy­par­cia rzep­ki upa­tru­je się w zabu­rze­niach postu­ral­nych, w któ­rych wadli­we usta­wie­nie rze­pek jest wyni­kiem zabu­rze­nia łań­cu­cha bio­me­cha­nicz­ne­go. Mowiąc krót­ko pier­wot­ną przy­czy­ną jest nie­pra­wi­dło­we usta­wie­nie innych ele­men­tów narzą­du ruchu, co w kon­se­kwen­cji dopro­wa­dza do nie­wła­ści­we­go usta­wie­nia rzep­ki. Szcze­gól­nie zwra­ca się tu uwa­gę na kola­na kośla­we, któ­re mają duży zwią­zek z  nie­pra­wi­dło­wym usta­wie­niem mied­ni­cy. Do ELPS dopro­wa­dzić mogą tak­że pato­lo­gie bio­dra ogra­ni­cza­ją­cych jego rucho­mość oraz sto­pa pła­sko-kośla­wa (pla­sko­sto­pie).

W bocz­nym przy­par­ciu rzep­ki w bada­niu kli­nicz­nym stwier­dza się ból oko­li­cy pod- i przy­rzep­ko­wej, oraz tar­cie i trzesz­cze­nie podrzep­ko­we, a tak­że zmniej­sze­nie prze­su­wal­no­ści rzep­ki w płasz­czyź­nie czo­ło­wej, choć ten ostat­ni objaw nie zawsze występuje.

Zwięk­szo­ne przy­par­cie bocz­ne pro­wa­dzi do powsta­nie zmian chrząst­ki rzep­ki, a następ­nie do tzw. lustrza­nych zmian chrząst­ki kłyk­cia kości udowej.

Pod­sta­wą roz­po­zna­nia zespo­łu nad­mier­ne­go przy­par­cia rzep­ki jest bada­nie radio­lo­gicz­ne doku­men­tu­ją­ce poło­że­nie rzep­ki w płasz­czyź­nie czo­ło­wej przy róż­nych kątach zgię­cia kola­na. Naj­czę­ściej sto­so­wa­na jest pro­jek­cja Merchanta.

Nale­ży pamię­tać, że bocz­ne przy­par­cie rzep­ki nie zawsze musi być jed­no­znacz­ne z chon­dro­ma­la­cją (https://www.fizjoinformator.pl/chondromalacja/), zaś  zespół bólu przed­nie­go prze­dzia­łu sta­wu kola­no­we­go (https://www.fizjoinformator.pl/zespol-bolu-przedniego-przedzialu-stawu-kolanowego/) to nie to samo co bocz­ne przy­par­cie rzepki.

E.K.

Jeże­li masz jakieś pyta­nia doty­czące tego tema­tu pro­simy o kon­takt :   kontakt@fizjoinformator.pl