Na pod­sta­wie obra­zów radio­lo­gicz­nych i towa­rzy­szą­cych im obja­wów kli­nicz­nych wyod­ręb­niono tzw. zespół nad­mier­nego bocz­nego przy­par­cia rzepki (ELPS–Exces­sive late­ral pres­sure syn­drome). Zespół ten wystę­puje w wyniku wzmo­żo­nego naci­sku bocz­nej powierzchni sta­wo­wej rzepki do kłyk­cia bocz­nego kości udo­wej, zaś pod­czas ruchów kolana docho­dzi do nad­mier­nego prze­su­nię­cia rzepki w stronę boczną.Teraz należy zadać pytanie-Czemu docho­dzi do powsta­wa­nia tego typu patologii?

Ten­den­cja do prze­miesz­cza­nia się rzepki do boku jest natu­ralna i wynika z ana­to­mii i bio­me­cha­niki. Jed­nak nad­mierne zwięk­sze­nie kom­pre­sji rzepki przez ota­cza­jące tkanki mięk­kie ogra­ni­cza jej rucho­mość i ma szko­dliwy wpływ na chrząstkę sta­wową, która po pew­nym cza­sie zaczyna cho­ro­wać. Naj­częst­szą przy­czyną tego zespołu jest zwłók­nie­nie troczka bocz­nego rzepki w kola­nach kośla­wych idio­pa­tycz­nych u osób dora­sta­ją­cych. Bli­zny bocz­nej strony stawu rzepkowo-udowego czy odczyny poura­zowe tej oko­licy mogą dopro­wa­dzić do jego powsta­nia. Dużo rza­dziej zwięk­szone boczne przy­par­cie rzepki powstaje w wyniku osła­bie­nia sta­bi­li­za­to­rów przy­środ­ko­wych rzepki. Może mieć to miej­sce po zabie­gach chi­rur­gicz­nych w tej oko­licy lub w wyniku prze­cią­żeń stawu rzepkowo-udowego, które dopro­wa­dzają do dys­ba­lansu mię­śnio­wego. Szcze­gólną uwagę zwra­camy tu na osła­bioną głowę przy­środ­kową mię­śnia czwo­ro­gło­wego uda oraz napięte struk­tury poło­żone po bocz­nej stro­nie uda np. pasmo biodrowo-piszczelowe.Zatem duże zna­cze­nie ma tu stan gib­ko­ści i roz­cią­gnię­cia mię­sni. I tak:

• Przy­kur­czony mię­sień biodrowo-lędźwiowy wyzwala zgię­ciowe usta­wie­nie w sta­wach bio­dro­wych, co kom­pen­sują kolana także usta­wie­niem w zgię­ciu. Dodat­kowo rotuje udo na, zewnątrz, co rów­nież utrud­nia pra­wi­dłowy ste­reo­typ chodu.
• Grupa kulszowo-goleniowa, gdy jest mocno przy­kur­czona zwięk­sza rota­cję pod­udzia na zewnątrz i pro­na­cję stopy. Pod­wyż­szone napię­cie tej grupy mię­śni zwięk­sza także kokon­trak­cję mię­śnia czwo­ro­gło­wego w efek­cie, czego zwięk­szają się rów­nież obcią­że­nia w sta­wie kola­no­wym, a szcze­gól­nie w sta­wie rzepkowo-udowym.
• Wzrost napię­cia mię­snie dwu­gło­wego uda powo­duje chód z ten­den­cją do nad­mier­nej zewnętrz­nej rota­cji pod­udzia i pro­na­cji stopy, co zwięk­sza siłę late­ra­li­zu­jacą rzepkę.
• Mię­śnie łydki, gdy są nad­mier­nie napięte ogra­ni­czają pro­sto­wa­nie stopy oraz zwięk­szają pro­na­cję stopy pod­czas chodu powo­du­jąc kośla­wieni kolana.
• Mie­sień pro­sty uda, gdy jest przy­kur­czony daje więk­sze przy­par­cie na rzepkę wraz ze wzro­stem zgię­cia kolana. Dodat­kowo przy­czep górny może pocią­gać mied­nicę ku przodowi.
• Mię­sień przy­wo­dzi­ciel wielki jest rota­to­rem wewnętrz­nym tak, więc jego przy­kurcz usta­wia udo w rota­cji wewnętrz­nej, co wymu­sza rota­cję zewnętrzną goleni i zabu­rza kąt Q.
•  Pasmo bio­drowo pisz­cze­lowe oraz mie­sień napi­nacz powięzi sze­ro­kiej może powo­do­wać nad­mierne przy­par­cie i lak­sa­cję rzepki.Mięsień napi­nacz powięzi sze­ro­kiej ma przy­czep począt­kowy na kolcu bio­dro­wym przed­nim gór­nym i powięzi pośladkowej.Poprzez pasmo biodrowo-piszczelowe przy­cze­pia się obwo­dowo do kłyk­cia bocz­nego kości pisz­cze­lo­wej .Oddaje także pęczki włó­kien do troczka bocz­nego , wpły­wa­jąc na mecha­nikę rzepki.

Kolejna istotna rzecz to tzw.“timing” mię­śnia czwo­ro­gło­wego uda czyli zrow­no­wa­żony bilans pracy wszyst­kich jego głów.

Ist­nieją także uwa­run­ko­wa­nia ana­to­miczne zwią­zane z budową rzepki lub kłykci kości udo­wej, które mogą wpły­wać na powsta­nie ELPS. Jed­nym z nich jest tzw. patella alta — wro­dzone wyso­kie usta­wie­nie rzepki.Najczęściej jed­nak przy­czyny bocz­nego przy­par­cia rzepki upa­truje się w zabu­rze­niach postu­ral­nych, w któ­rych wadliwe usta­wie­nie rze­pek jest wyni­kiem zabu­rze­nia łań­cu­cha bio­me­cha­nicz­nego. Mowiąc krótko pier­wotną przy­czyną jest nie­pra­wi­dłowe usta­wie­nie innych ele­men­tów narządu ruchu, co w kon­se­kwen­cji dopro­wa­dza do nie­wła­ści­wego usta­wie­nia rzepki. Szcze­gól­nie zwraca się tu uwagę na kolana koślawe, które mają duży zwią­zek z  nie­pra­wi­dło­wym usta­wie­niem mied­nicy. Do ELPS dopro­wa­dzić mogą także pato­lo­gie bio­dra ogra­ni­cza­ją­cych jego rucho­mość oraz stopa płasko-koślawa (plaskostopie).

W bocz­nym przy­par­ciu rzepki w bada­niu kli­nicz­nym stwier­dza się ból oko­licy pod– i przy­rzep­ko­wej, oraz tar­cie i trzesz­cze­nie podrzep­kowe, a także zmniej­sze­nie prze­su­wal­no­ści rzepki w płasz­czyź­nie czo­ło­wej, choć ten ostatni objaw nie zawsze występuje.

Zwięk­szone przy­par­cie boczne pro­wa­dzi do powsta­nie zmian chrząstki rzepki, a następ­nie do tzw. lustrza­nych zmian chrząstki kłyk­cia kości udowej.

Pod­stawą roz­po­zna­nia zespołu nad­mier­nego przy­par­cia rzepki jest bada­nie radio­lo­giczne doku­men­tu­jące poło­że­nie rzepki w płasz­czyź­nie czo­ło­wej przy róż­nych kątach zgię­cia kolana. Naj­czę­ściej sto­so­wana jest pro­jek­cja Merchanta.

Należy pamię­tać, że boczne przy­par­cie rzepki nie zawsze musi być jed­no­znaczne z chon­dro­ma­la­cją (https://www.fizjoinformator.pl/chondromalacja/), zaś  zespół bólu przed­niego prze­działu stawu kola­no­wego (https://www.fizjoinformator.pl/zespol-bolu-przedniego-przedzialu-stawu-kolanowego/) to nie to samo co boczne przy­par­cie rzepki.

E.K.

Jeżeli masz jakieś pyta­nia doty­czące tego tematu pro­simy o kon­takt :   kontakt@fizjoinformator.pl